📌 تعریف و نام بیماری

▼

نام فارسی

سرخک

نام انگلیسی

Measles

عامل بیماری

ویروس Paramyxoviridae

پاتوژن

کپسول خارجی مسئول بیماری‌زایی

🌍 اپیدمیولوژی

▼
⚠️ اهمیت: یکی از عوامل مهم مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه
مورد توضیحات
مناطق پرخطر کشورهای در حال توسعه
گروه سنی عمدتاً در دوران کودکی
ایمنی مادرزادی نوزادان 6-12 ماه (از طریق مادر)

علل ابتلا در سنین بالاتر

  • شایع‌ترین: عدم تزریق واکسن
  • نادر: کاهش سطح ایمنی
  • ناکارآمدی واکسن

💉 واکسن MMR

▼
✅ نوع واکسن: ویروس زنده ضعیف‌شده (Live Attenuated)

زمان تزریق

دو دوز: 18 ماهگی و 6 سالگی

محتویات واکسن

Measles (سرخک)
Mumps (اوریون)
Rubella (سرخجه)

🔄 سرایت و دوره کمون

▼
⚠️ بسیار مسری: احتمال ابتلا 90% در افراد غیرایمن

دوره سرایت

شروع: 4-5 روز قبل از ظهور راش
پایان: 4 روز بعد از ظهور راش

دوره کمون

⏱️ مدت زمان: 10-14 روز (محدوده: 7-21 روز)

راه انتقال

  • قطرات تنفسی (Respiratory Droplets)
  • تماس مستقیم با ترشحات دهان و بینی
  • ذرات معلق در هوا (Airborne)

🔬 پاتوژنز (مکانیسم بیماری)

▼

مرحله 1: ورود ویروس

راه ورود: قطرات تنفسی

نقاط ورود: دهان، بینی، ملتحمه چشم

مرحله 2: استقرار اولیه

محل: دستگاه تنفسی → غدد لنفاوی محلی

مرحله 3: تکثیر و ورود به خون

عمل: تکثیر ویروس در غدد لنفاوی

نتیجه: ورود اولیه به جریان خون (Primary Viremia)

مرحله 4: گسترش سیستمیک

مقصد: سیستم رتیکولواندوتلیال (RES)

عوارض احتمالی: هپاتومگالی و اسپلنومگالی

مرحله 5: ورود ثانویه به خون

عمل: ورود دوباره و گسترده به جریان خون (Secondary Viremia)

نتیجه: حمله به ارگان‌های هدف و ظهور علائم بالینی

🎯 ارگان‌های هدف

▼

🔴 پوست (Skin)

ایجاد راش و بثورات (Exanthem)

👁️ چشم (Eyes)

درگیری ملتحمه و کراتیت

🫁 دستگاه تنفسی

برونشیت، پنومونی

🔥 دستگاه گوارش

گاستروانتریت، هپاتیت

🛡️ نقص ایمنی ناشی از سرخک

▼
⚠️ مکانیسم: تأثیر بر سلول‌های T و اختلال عملکرد ایمنی

پیامدهای نقص ایمنی

  • نقص سیستم ایمنی سلولی
  • لنفوپنی: کاهش تعداد لنفوسیت‌ها
  • اختلال عملکرد نوتروفیل‌ها
  • اختلال کموتاکسی: کاهش توانایی حرکت سلول‌های ایمنی
نتیجه نهایی: افزایش خطر عفونت‌های باکتریایی ثانویه

تست پوستی PPD

پارامتر نتیجه
نتیجه تست منفی کاذب
علت Anergy (کاهش حساسیت پوستی)
مدت زمان تا 1 ماه پس از بهبودی

📊 مراحل بالینی بیماری

▼
⏱️ مدت کل بیماری: حدود 10 روز

فاز 1: Prodrome (مرحله مقدماتی) - 2-3 روز

علائم اولیه (3C):

  • Cough: سرفه
  • Coryza: آبریزش بینی
  • Conjunctivitis: التهاب ملتحمه

علائم همراه:

  • تب (Fever)
  • خستگی و بی‌حالی (Malaise)
  • عطسه

⭐ لکه‌های کوپلیک (Koplik's Spots)

توصیف: لکه‌های سفید درنگ با قاعده قرمز

محل: مجاورت دندان مولار دوم، سقف دهان

زمان ظهور: 24-48 ساعت قبل از راش

ماهیت: محو و ظاهر می‌شوند

اهمیت: نشانه تشخیصی اختصاصی سرخک

فاز 2: Exanthem (مرحله راش) - 6-7 روز

نوع راش: ماکولوپاپولار ارتیماتو (Maculopapular Erythematous)

توزیع زمانی راش:

روز محل ظهور
روز 1 سر و گردن (پشت گوش، محل رویش مو)
روز 2 تنه و دست‌ها
روز 3 پاها

محو شدن راش:

ترتیب: همان ترتیب ظهور

مدت: 3 روز

عوارض پوستی احتمالی:

  • هیپرپیگمانتاسیون (Hyperpigmentation)
  • پوسته‌ریزی جزئی (Desquamation)
  • بدون اسکار: جای زخم باقی نمی‌ماند

شدت علائم در زمان راش

⚠️ نکته مهم: تمام علائم مرحله اول (Prodrome) به اوج خود می‌رسند و هنگام ظهور راش شدیدتر می‌شوند

علائم اضافی:

  • آدنوپاتی مزانتریک (بزرگی غدد لنفاوی روده)
  • هپاتومگالی (بزرگی کبد)
  • اسپلنومگالی (بزرگی طحال)
  • تهوع و استفراغ
  • اسهال
⏱️ مدت ایزولاسیون: بیمار باید تا 4 روز بعد از ظهور راش ایزوله بماند

⚠️ عوارض سرخک

▼

🫁 عوارض تنفسی

عارضه توضیحات درمان
ادنوئیدیت شایع‌ترین آنتی‌بیوتیک
پنومونی موارد باکتریایی آنتی‌بیوتیک
برونشیت التهاب برونش‌ها حمایتی
لارنژیت (کروپ) التهاب حنجره حمایتی
واکنش مجدد سل فعال شدن TB نهفته ضدسل

🔥 عوارض گوارشی

  • گاستروانتریت: التهاب معده و روده
  • هپاتیت: افزایش ترانسآمینازها
  • آدنیت مزانتریک: التهاب غدد لنفاوی روده
  • سوءتغذیه: به دلیل اسهال پایدار
  • آپاندیسیت: التهاب آپاندیس
  • کولیت: التهاب کولون

👁️ عوارض چشمی

کراتیت (Keratitis): خصوصاً در کمبود ویتامین A
  • کراتوکنژکتیویت: التهاب قرنیه و ملتحمه
  • خطر نابینایی: در کمبود ویتامین A

🧠 عوارض سیستم عصبی مرکزی (CNS)

1. آنسفالیت (Encephalitis)

علائم:

  • سفتی گردن
  • تب شدید
  • سردرد
  • بی‌حالی
  • کما

پیش‌آگهی: علائم معمولاً بازگشت‌پذیر هستند

2. Transverse Myelitis

نادر

محل: درگیری نخاع

3. SSPE (Subacute Sclerosing Panencephalitis)

ماهیت: مزمن، پیشرونده، کشنده

پاتولوژی: درگیری تمام لایه‌های مغز

پیامد: اتلاف تدریجی مهارت‌های کودک → ناتوانی کامل → مرگ

شواهد تشخیصی:

  • ذرات ویروس در بافت مغز (اتوپسی)
  • سطح بالای آنتی‌بادی‌ها در CSF

⚡ سایر عوارض

ترومبوسیتوپنی

کاهش پلاکت → خطر خونریزی

میوکاردیت

التهاب عضله قلب

گلومرولونفریت

التهاب کلیه

🔬 یافته‌های آزمایشگاهی

▼

شمارش خون (CBC)

پارامتر یافته شیوع
لنفوسیت‌ها لنفوپنی (کاهش) شایع
نوتروفیل‌ها نوتروپنی (کاهش) شایع‌تر

آنزیم‌های کبدی

ترانسآمینازها: افزایش (نشانه هپاتیت خفیف)

مایع مغزی-نخاعی (CSF) - در آنسفالیت

  • افزایش پروتئین
  • افزایش لنفوسیت‌ها

🩺 تشخیص

▼

تشخیص بالینی

✅ معیار اصلی: ترکیب تب + بثورات پوستی مشخصه + علائم 3C + لکه‌های کوپلیک

تشخیص آزمایشگاهی

کشت ویروسی

Viral Culture

از ترشحات تنفسی یا ادرار

PCR

تشخیص مولکولی

سریع و دقیق

سرولوژی

اندازه‌گیری آنتی‌بادی

IgM و IgG ضد سرخک

🔍 تشخیص افتراقی

▼

فاز Prodrome (پیش از راش)

  • ویروس‌های سرماخوردگی (Common Cold Viruses)
  • Roseola (رزئولا - ششم بیماری)

فاز Exanthem (راش)

بیماری ویژگی‌های افتراقی
Roseola راش بعد از افت تب، در کودکان زیر 2 سال
راش دارویی سابقه مصرف دارو + خارش شدید

بیماری کاوازاکی (Kawasaki Disease)

معیارهای تشخیصی: تب > 5 روز + 4 مورد از موارد زیر:
  • آرتریت (التهاب مفاصل)
  • زبان توت‌فرنگی (Strawberry Tongue)
  • ترک خوردگی لب و دهان
  • راش پلی‌مورف
  • کنژکتیویت یک‌طرفه بدون ترشح
  • آدنوپاتی گردنی یک‌طرفه

🚫 کنتراایندیکاسیون‌های واکسن

▼

کنتراایندیکاسیون‌های مطلق

  • بارداری
  • نقص ایمنی شدید (به استثنای HIV+ با CD4 > 200)

تأخیر در واکسیناسیون

وضعیت مدت تأخیر
دریافت‌کنندگان ایمونوگلوبولین (Ig) 3 ماه
دریافت‌کنندگان فرآورده‌های خونی 6 هفته
دریافت‌کنندگان داروهای ایمونوساپرسیو 3 هفته
نکته: بیماران HIV+ با CD4 > 200 می‌توانند واکسن را دریافت کنند

💊 درمان

▼
⚠️ نکته مهم: درمان ضدویروسی اختصاصی برای سرخک وجود ندارد

درمان حمایتی

🌡️ کنترل تب

ضدتب: استامینوفن، ایبوپروفن

منع: آسپرین در کودکان

💧 مدیریت مایعات

تنظیم مایعات و الکترولیت‌ها

پیشگیری از دهیدراتاسیون

💊 آنتی‌بیوتیک

نیاز: فقط در صورت عفونت باکتریایی ثانویه

پنومونی، اتیت میدیا، و...

🥕 ویتامین A

مهم

کاهش شدت بیماری

پیشگیری از عوارض چشمی

ویتامین A در سرخک

✅ توصیه WHO: تجویز ویتامین A به همه کودکان مبتلا به سرخک
  • کاهش مرگ و میر (به ویژه در کشورهای در حال توسعه)
  • پیشگیری از نابینایی (کاهش خطر کراتیت)
  • کاهش شدت عوارض (پنومونی، اسهال)

مدیریت عوارض

  • آنسفالیت: مراقبت‌های حمایتی، کنترل تشنج
  • پنومونی: آنتی‌بیوتیک، اکسیژن‌درمانی
  • ترومبوسیتوپنی: نظارت بر علائم خونریزی
💡 پیشگیری بهترین درمان: واکسیناسیون به موقع با MMR

✅ پایان راهنمای کامل سرخک

این راهنما شامل تمام اطلاعات ضروری برای آزمون و یادگیری است

موفق باشید! 🎓