📖 تعریف و نام بیماری

سیاه سرفه (Pertussis) - بیماری بسیار مسری با مدت 3-4 ماه

نام‌های بیماری

🇮🇷 نام فارسی

سیاه سرفه

رایج

🇬🇧 نام انگلیسی

Pertussis

Whooping Cough

بین‌المللی

📅 نام دیگر

سرفه صد روزه

به دلیل طولانی بودن

عامیانه

⏱️ مدت بیماری

3-4 ماه

بیماری طولانی مدت

مهم

اطلاعات کلیدی

ویژگی توضیحات
نام فارسی سیاه سرفه
نام انگلیسی Pertussis / Whooping Cough
نام دیگر سرفه صد روزه
مدت بیماری 3-4 ماه
عامل بیماری بوردوتلا پرتوزیس (Bordetella pertussis)
دوره کمون 7-10 روز

💡 نکته حفظ کردن

"سیاه سرفه = سرفه صد روزه = 3-4 ماه"

بیماری طولانی و بسیار مسری

🦠 عامل بیماری

باکتری عامل بیماری

Bordetella pertussis (بوردوتلا پرتوزیس)

خصوصیات باکتری

🦠 نام باکتری

Bordetella pertussis

بوردوتلا پرتوزیس

باکتریایی

🔬 مورفولوژی

کوکوباسیل

(Coccobacillus)

شکل

🟣 رنگ‌آمیزی گرم

گرم منفی

(Gram Negative)

منفی

🌬️ نیاز اکسیژن

هوازی

(Aerobic)

اکسیژن

جدول خصوصیات

ویژگی توضیحات
نام باکتری Bordetella pertussis
نام فارسی بوردوتلا پرتوزیس
مورفولوژی کوکوباسیل
رنگ‌آمیزی گرم گرم منفی
نیاز اکسیژن هوازی (Aerobic)

💡 نکته حفظ کردن

"Bordetella = کوکوباسیل + گرم منفی + هوازی"

🔄 راه انتقال

روش انتقال

تنفسی (Respiratory) - بیماری کاملاً مسری

ویژگی‌های انتقال

🌬️ راه انتقال

تنفسی

Respiratory Transmission

مهم

⚠️ میزان سرایت

بیماری کاملاً مسری

Highly Contagious

بسیار مسری

مکانیزم انتقال

  • از طریق قطرات تنفسی: سرفه و عطسه
  • تماس مستقیم: با فرد آلوده
  • آلودگی سطوح: از طریق سطوح آلوده

💡 نکته حفظ کردن

"تنفسی + کاملاً مسری"

سرفه → قطرات → انتقال

🛡️ ایمنی مادرزادی

وضعیت ایمنی مادرزادی

❌ از مادر ایمنی نمی‌گیرد

بیماری‌های مشابه

🦠 دیفتری

ایمنی مادرزادی ندارد

Diphtheria

💉 کزاز

ایمنی مادرزادی ندارد

Tetanus

🦠 سیاه سرفه

ایمنی مادرزادی ندارد

Pertussis

جدول ایمنی مادرزادی

بیماری ایمنی مادرزادی
سیاه سرفه (Pertussis) ❌ ندارد
دیفتری (Diphtheria) ❌ ندارد
کزاز (Tetanus) ❌ ندارد

💡 نکته حفظ کردن

"دیفتری + کزاز + سیاه سرفه = بدون ایمنی مادرزادی"

هر سه در واکسن DTP هستند

💡 نکته مهم: از آنجا که نوزاد از مادر ایمنی نمی‌گیرد، واکسیناسیون از 2 ماهگی شروع می‌شود.

💉 کارایی واکسن

درصد کارایی واکسن

1️⃣ یک دوز

30%

کارایی پایین

ناکافی

2️⃣ دو دوز

40-50%

کارایی متوسط

نسبی

3️⃣ سه دوز

80-85%

کارایی بالا

مطلوب

جدول کارایی واکسن

تعداد دوز درصد کارایی وضعیت
یک دوز 30% ناکافی
دو دوز 40-50% متوسط
سه دوز 80-85% بهینه

💡 نکته حفظ کردن

"1 دوز = 30% | 2 دوز = 40-50% | 3 دوز = 80-85%"

سه دوز برای ایمنی کافی ضروری است

💡 نکته امتحانی: سه دوز واکسن برای رسیدن به ایمنی 80-85% لازم است.

💊 انواع واکسن

دو نوع واکسن سیاه سرفه

🦠 واکسن سه‌گانه (Whole Cell)

نوع: میکروب کشته شده

استفاده: تا 7 سالگی

کودکان

🧬 واکسن Acellular

نوع: قسمتی از ژن

استفاده: بعد از 7 سالگی

بالغین

جدول انواع واکسن

نوع واکسن ترکیب سن مصرف
واکسن سه‌گانه میکروب کشته شده (Whole Cell) تا 7 سالگی
Acellular قسمتی از ژن (بخشی از باکتری) بعد از 7 سالگی

برنامه تمدید واکسن

تمدید واکسن: هر 10 سال یک دوز

💡 نکته حفظ کردن

"تا 7 سال = Whole Cell (کامل) | بعد 7 سال = Acellular (بخشی)"

تمدید هر 10 سال

📊 پروگنوز

فاکتور مهم پروگنوز

⚠️ هرچه سن ابتلا کمتر، مرگ و میر بالاتر

رابطه سن و مرگ و میر

👶 شیرخواران

خطر بسیار بالا

بالاترین میزان مرگ و میر

حیاتی

🧒 کودکان

خطر متوسط

مرگ و میر کمتر از شیرخواران

متوسط

👨 بزرگسالان

خطر پایین

کمترین میزان مرگ و میر

نسبتاً ایمن

💡 نکته حفظ کردن

"سن کمتر = خطر بیشتر"

شیرخواران در معرض خطر بیشتری هستند

💡 نکته امتحانی: در شیرخواران زیر 6 ماه، سیاه سرفه می‌تواند کشنده باشد.

⏱️ دوره کمون

مدت دوره کمون

7-10 روز

اطلاعات دوره کمون

⏰ مدت

7-10 روز

از زمان تماس تا بروز علائم

مهم

📅 محاسبه

تماس → 7-10 روز → علائم

دوره بی‌علامتی

کمون

جدول دوره کمون

ویژگی توضیحات
مدت دوره کمون 7-10 روز
شروع از زمان تماس با فرد آلوده
پایان بروز اولین علائم (مرحله کاتارال)

💡 نکته حفظ کردن

"7-10 روز = یک هفته تا ده روز"

🧪 پاتوژنز

مکان و مکانیسم

📍 مکان اصلی

راه‌های هوایی فوقانی

Upper Respiratory Tract

محل اصلی

⚙️ مکانیسم

تخریب سلول‌های پوششی تنفسی

آسیب به اپیتلیوم

آسیب

💥 عارضه احتمالی

پنومونی

Pneumonia

عارضه

جدول پاتوژنز

مرحله توضیحات
ورود باکتری از طریق قطرات تنفسی
چسبیدن به سلول‌های پوششی راه‌های هوایی فوقانی
تخریب آسیب به سلول‌های پوششی تنفسی
عارضه پنومونی

💡 نکته حفظ کردن

"راه هوایی فوقانی → تخریب اپیتلیوم → پنومونی"

💡 نکته: باکتری به راه‌های هوایی فوقانی می‌چسبد و با تخریب سلول‌ها، علائم را ایجاد می‌کند.

1️⃣ مرحله کاتارال (Catarrhal)

اطلاعات کلی مرحله اول

مرحله کاتارال - مدت: 1-3 هفته

علائم مرحله کاتارال

  • علائم سرماخوردگی - شبیه سرماخوردگی معمولی
  • آبریزش بینی - Rhinorrhea
  • تب مختصر - تب کم
  • سرفه - سرفه خشک
  • کنژکتیویت - قرمزی چشم

ویژگی‌های مهم این مرحله

⚠️ علائم غیر اختصاصی

شبیه سرماخوردگی معمولی

تشخیص سخت است

مهم

🦠 بیشترین سرایت

این مرحله بیشترین سرایت را دارد

Most Contagious

خطر بالا

🧫 بیشترین کشت مثبت

در این مرحله کشت بیشتر مثبت می‌شود

بهترین زمان برای کشت

تشخیصی

جدول مرحله کاتارال

ویژگی توضیحات
مدت 1-3 هفته
علائم سرماخوردگی، آبریزش بینی، تب مختصر، سرفه، کنژکتیویت
سرایت بیشترین سرایت
کشت بیشترین موارد مثبت
تشخیص علائم غیر اختصاصی - سخت

💡 نکته حفظ کردن

"مرحله 1 = سرماخوردگی + بیشترین سرایت + بیشترین کشت مثبت"

علائم غیر اختصاصی ولی بسیار مسری

💡 نکته امتحانی مهم: در مرحله کاتارال، بیمار بیشترین سرایت را دارد اما علائم غیر اختصاصی هستند.

2️⃣ مرحله پاروکسیسمال (Paroxysmal)

اطلاعات کلی مرحله دوم

مرحله پاروکسیسمال - مدت: 3-6 هفته - بدترین مرحله

ویژگی‌های کلیدی

💨 سرفه‌های شدید قطاری

سرفه‌های پشت سر هم

Paroxysmal Cough

شدید

🚫 عدم اجازه دم

بیمار نمی‌تواند نفس بکشد

بین سرفه‌ها فرصت نفس کشیدن نیست

حیاتی

🗣️ بدتر با صحبت

صحبت کردن سرفه را بدتر می‌کند

محرک

🍽️ بدتر با غذا

غذا خوردن سرفه را تشدید می‌کند

محرک

علائم مرحله پاروکسیسمال

  • استفراغ پس از سرفه (Post-tussive vomiting) - بسیار شایع
  • Gasping - نفس‌نفس زدن و تلاش برای تنفس
  • آپنه (Apnea) - قطع تنفس موقت
  • Choking - احساس خفگی

علائم اختصاصی

🎵 Whooping Sign

دم عمیق پس از سرفه

به دلیل کمبود اکسیژن

سن: زیر 5 سال

اختصاصی

🔙 رتروکولی (Retrocolis)

عقب بردن سر

برای مستقیم کردن راه هوایی

بیمار: شیرخواران

شیرخوار

جدول کامل مرحله پاروکسیسمال

ویژگی توضیحات
مدت 3-6 هفته
سرفه شدید، قطاری، پشت سر هم
تنفس عدم اجازه دم به بیمار
محرک‌ها صحبت کردن، غذا خوردن
Post-tussive vomiting استفراغ بعد از سرفه
Gasping نفس‌نفس زدن
آپنه قطع موقت تنفس
Choking احساس خفگی
Whooping دم عمیق (زیر 5 سال)
رتروکولی عقب بردن سر (شیرخواران)
عوارض بیشترین عوارض

💡 نکته حفظ کردن

"مرحله 2 = سرفه شدید قطاری + Whooping (زیر 5 سال) + رتروکولی (شیرخوار)"

"بیشترین عوارض در این مرحله"

💡 نکته امتحانی بسیار مهم: Whooping در زیر 5 سال و رتروکولی در شیرخواران دیده می‌شود. بیشترین عوارض در این مرحله است.

3️⃣ مرحله نقاهت (Convalescent)

اطلاعات کلی مرحله سوم

مرحله نقاهت - مدت: 1-12 هفته - بهبودی تدریجی

ویژگی‌های مرحله نقاهت

📉 کاهش سرفه

سرفه به تدریج کم می‌شود

شدت و تعداد کاهش می‌یابد

بهبودی

🌱 رو به بهبودی

بیمار بهبود می‌یابد

بازگشت به حالت طبیعی

خوب

جدول مرحله نقاهت

ویژگی توضیحات
مدت 1-12 هفته
سرفه کاهش تدریجی شدت و تعداد
وضعیت عمومی رو به بهبودی
عوارض کمتر از مرحله قبل

💡 نکته حفظ کردن

"مرحله 3 = کاهش تدریجی سرفه + بهبودی"

خلاصه سه مرحله بیماری

1

مرحله کاتارال (1-3 هفته)

علائم سرماخوردگی + بیشترین سرایت + بیشترین کشت مثبت

2

مرحله پاروکسیسمال (3-6 هفته)

سرفه شدید قطاری + Whooping + رتروکولی + بیشترین عوارض

3

مرحله نقاهت (1-12 هفته)

کاهش تدریجی سرفه + بهبودی

🔬 تشخیص

روش‌های تشخیص در هر مرحله

1️⃣ مرحله کاتارال

کشت (محیط اختصاصی)

PCR

بهترین زمان

2️⃣ مرحله پاروکسیسمال

تشخیص بالینی

PCR (کمک‌کننده)

WBC بالای 50 هزار

بالینی

3️⃣ مرحله نقاهت

سرولوژی

تشخیص آنتی بادی

تشخیص آزمایشگاهی

جدول کامل تشخیص

مرحله روش تشخیصی توضیحات
مرحله 1: کاتارال کشت + PCR کشت در محیط اختصاصی - بیشترین موارد مثبت
مرحله 2: پاروکسیسمال تشخیص بالینی PCR کمک‌کننده + WBC بالای 50,000
مرحله 3: نقاهت تست آنتی بادی تشخیص آنتی بادی در خون

نکات مهم تشخیصی

  • محیط کشت اختصاصی: Bordet-Gengou یا Regan-Lowe
  • WBC بالای 50,000: لنفوسیتوز شدید در مرحله پاروکسیسمال
  • PCR: در تمام مراحل قابل استفاده
  • سرولوژی: افزایش آنتی‌بادی در مرحله نقاهت

💡 نکته حفظ کردن

"مرحله 1 = کشت | مرحله 2 = بالینی + WBC>50K | مرحله 3 = سرولوژی"

💡 نکته امتحانی: بیشترین کشت مثبت در مرحله کاتارال است. در مرحله پاروکسیسمال، تشخیص بالینی است.

⚠️ عوارض کامل

تمام عوارض سیاه سرفه

بیشترین عوارض در مرحله پاروکسیسمال رخ می‌دهد

🧠 عوارض عصبی

  • خونریزی مغزی - Intracranial Hemorrhage
  • تشنج - Seizure
  • انسفالوپاتی - Encephalopathy

🫁 عوارض تنفسی

  • پنوموتوراکس - Pneumothorax
  • پنومونی آسپیراسیون - Aspiration Pneumonia

💀 عوارض اسکلتی - عضلانی

  • شکستگی دنده - Rib Fracture
  • هرنی دیسک کمر - Lumbar Disc Herniation

🩺 عوارض متفرقه

  • هرنی اینگوئینال - Inguinal Hernia
  • خونریزی ملتحمه - Subconjunctival Hemorrhage
  • پاره شدن پرده گوش - Tympanic Membrane Rupture
  • سنکوپ - Syncope (غش)
  • بی‌اختیاری ادرار - Urinary Incontinence

جدول کامل عوارض

دسته‌بندی عوارض
🧠 عصبی خونریزی مغزی، تشنج، انسفالوپاتی
🫁 تنفسی پنوموتوراکس، پنومونی آسپیراسیون
💀 اسکلتی-عضلانی شکستگی دنده، هرنی دیسک کمر
👁️ چشم خونریزی ملتحمه
👂 گوش پاره شدن پرده گوش
🏥 عمومی هرنی اینگوئینال، سنکوپ، بی‌اختیاری ادرار

💡 نکته حفظ کردن

"عوارض = عصبی + تنفسی + اسکلتی + چشم + گوش + عمومی"

عصبی: خونریزی مغزی، تشنج، انسفالوپاتی

تنفسی: پنوموتوراکس، پنومونی آسپیراسیون

اسکلتی: شکستگی دنده، هرنی دیسک

سایر: هرنی اینگوئینال، خونریزی ملتحمه، پارگی پرده گوش، سنکوپ، بی‌اختیاری

💡 نکته امتحانی: عوارض در مرحله پاروکسیسمال بیشترین است. شامل عوارض عصبی، تنفسی، اسکلتی و موارد دیگر.

💊 درمان

آنتی‌بیوتیک‌های درمان

💊 اریترومایسین

Erythromycin

آنتی‌بیوتیک ماکرولید

انتخاب اول

💊 آزیترومایسین

Azithromycin

آنتی‌بیوتیک ماکرولید

انتخاب دوم

جدول درمان

دارو دسته توضیحات
اریترومایسین Macrolide انتخاب اول
آزیترومایسین Macrolide مؤثر

نکات درمانی

  • شروع زودهنگام: در مرحله کاتارال مؤثرتر است
  • کاهش سرایت: آنتی‌بیوتیک سرایت را کم می‌کند
  • تأثیر روی علائم: در مراحل بعدی تأثیر کمتری روی علائم دارد

💡 نکته حفظ کردن

"اریترومایسین + آزیترومایسین (هر دو ماکرولید)"

💡 نکته: درمان در مرحله کاتارال مؤثرتر است و سرایت را کاهش می‌دهد.

📅 برنامه واکسیناسیون

واکسن ثلاث (DTP)

واکسن ثلاث شامل: دیفتری (D) + کزاز (T) + سیاه سرفه (P)

برنامه دوزهای اصلی

1️⃣ دوز اول

2 ماهگی

دوز 1

2️⃣ دوز دوم

4 ماهگی

دوز 2

3️⃣ دوز سوم

6 ماهگی

دوز 3

🔄 یادآور (Booster)

15-18 ماهگی

یادآور

جدول کامل واکسیناسیون

دوز سن نوع
دوز 1 2 ماهگی واکسن ثلاث (DTP)
دوز 2 4 ماهگی واکسن ثلاث (DTP)
دوز 3 6 ماهگی واکسن ثلاث (DTP)
یادآور 15-18 ماهگی Booster
تمدید هر 10 سال دوز تمدید

برنامه تمدید

تمدید واکسن: هر 10 سال یک دوز

💡 نکته حفظ کردن

"2، 4، 6 ماهگی + یادآور 15-18 ماهگی + تمدید هر 10 سال"

💡 نکته امتحانی: واکسن ثلاث در 2، 4، 6 ماهگی تزریق می‌شود و یادآور آن 15-18 ماهگی است.

🚫 کنترا اندیکاسیون‌ها

کنترا اندیکاسیون‌های نسبی

موارد زیر کنترا اندیکاسیون نسبی هستند (در دوزهای بعدی)

کنترا اندیکاسیون‌های نسبی (در دوزهای بعد)

⚡ تشنج 72 ساعت

تشنج 72 ساعت بعد از تزریق

Seizure within 72 hours

کنترا

💉 شوک آنافیلاکتیک

واکنش آنافیلاکتیک شدید

Anaphylactic Shock

کنترا

🌡️ تب بالای 41 درجه

تب بالای 41 درجه در 48 ساعت

High Fever بالای 41 درجه

کنترا

😭 گریه شدید 3 ساعت

گریه شدید بالای 3 ساعت

در عرض 48 ساعت بعد تزریق

کنترا

کنترا اندیکاسیون مطلق (در بار اول)

موارد زیر حتی در بار اول هم کنترا اندیکاسیون هستند

🧠 بیماری پیشرونده عصبی

Progressive Neurologic Disease

بیماری عصبی که پیشرفت می‌کند

مطلق

🧬 نورو‌دژنراتیو

Neurodegenerative Disease

بیماری تخریب عصبی

مطلق

جدول کامل کنترا اندیکاسیون‌ها

نوع شرایط توضیحات
کنترا نسبی تشنج 72 ساعت بعد تزریق Seizure
شوک آنافیلاکتیک Anaphylaxis
تب بالای 41 درجه سانتیگراد در 48 ساعت High Fever
گریه شدید بالای 3 ساعت در 48 ساعت Persistent Crying
کنترا مطلق بیماری پیشرونده عصبی Progressive
نورو‌دژنراتیو Degenerative

💡 نکته حفظ کردن

کنترا نسبی (4 مورد):

"تشنج 72 ساعت + آنافیلاکسی + تب بالای 41 در 48 ساعت + گریه بالای 3 ساعت در 48 ساعت"

کنترا مطلق (2 مورد):

"بیماری عصبی پیشرونده + نورودژنراتیو"

💡 نکته امتحانی مهم: تشنج 72 ساعت، آنافیلاکسی، تب بالای 41 درجه و گریه شدید 3 ساعت کنترا نسبی هستند. بیماری عصبی پیشرونده کنترا مطلق است.

✨ نکات خاص

موارد که کنترا اندیکه نیستند

🤰 بارداری

در بارداری کنترا اندیکه نیست

می‌توان واکسن زد

مجاز

🛡️ نقص ایمنی

در نقص ایمنی کنترا اندیکه نیست

می‌توان واکسن زد

مجاز

عوارض جانبی شایع (مشکل جدی نیست)

قرمزی، تورم و درد محل تزریق شایع است و مشکل جدی نیست

جدول نکات خاص

مورد وضعیت توضیحات
بارداری ✓ مجاز کنترا اندیکه نیست
نقص ایمنی ✓ مجاز کنترا اندیکه نیست
قرمزی و تورم محل تزریق شایع مشکل جدی نیست
درد محل تزریق شایع مشکل جدی نیست

💡 نکته حفظ کردن

"بارداری + نقص ایمنی = کنترا نیستند (واکسن کشته است)"

"قرمزی و تورم محل تزریق = شایع و بی‌خطر"

💡 نکته امتحانی: واکسن سیاه سرفه در بارداری و نقص ایمنی کنترا اندیکه نیست چون واکسن کشته است.