🦠 معرفی و عامل بیماری‌زای مخملک

عامل بیماری: استرپتوکوک بتا همولیتیک گروه A

ویژگی‌های کلیدی

🦠 باکتری

استرپتوکوک بتا همولیتیک گروه A

⏱️ دوره کمون

1-2 روز (باکتری‌های دوره کمون کوتاه)

⏳ مدت بیماری

حدود یک هفته

👥 گروه سنی

5-15 سال

انواع مخملک

نوع منشاء فصل شایع
مخملک حلقی گلو و حلق زمستان ❄️
مخملک پوستی پوست (مثل آبله مرغان) تابستان ☀️

💡 نکته امتحانی مهم

باکتری‌ها = دوره کمون کوتاه

مخملک فقط 1-2 روز دوره کمون دارد (به خاطر باکتریایی بودن)

🔬 پاتوفیزیولوژی و مکانیسم‌های بیماری‌زایی

فاکتورهای بیماری‌زایی

🔴 مخملک (Scarlet Fever)

عامل: توکسین

نیاز: باکتری باید توکسیکوژن باشد

توکسین باعث راش و علائم سیستمیک می‌شود

🟡 فارنژیت استرپتوکوکی

عامل: M protein

M protein باعث التهاب حلق و گلو می‌شود

آنزیم‌ها و توکسین‌ها

  • M Protein: مسئول فارنژیت استرپتوکوکی
  • توکسین پیروژنیک: باعث تب بالای 40-41 درجه
  • استرپتوکیناز: آنزیم لیتیک باکتری
  • استرپتودورناز: آنزیم تخریب DNA
  • هیالورونیداز: آنزیم انتشار در بافت
⚠️ نکته کلیدی: برای ایجاد مخملک، استرپتوکوک باید توکسیکوژن باشد (توانایی تولید توکسین داشته باشد). بدون توکسین فقط فارنژیت ساده ایجاد می‌شود.

🔄 راه انتقال و اپیدمیولوژی

روش انتقال

🫁 راه تنفسی

منبع عفونت

✅ بیمار

✅ ناقلین (Carriers)

گروه سنی هدف

5-15 سال

(مهم‌ترین نکته تشخیص افتراقی با کاوازاکی)

الگوی فصلی

فصل نوع غالب دلیل
زمستان ❄️ مخملک حلقی انتقال تنفسی در فضای بسته
تابستان ☀️ مخملک پوستی زخم‌های پوستی و تماس مستقیم

🌡️ علائم بالینی و تظاهرات کلینیکی

تایم‌لاین علائم

0

شروع بیماری (روز صفر)

  • تب بسیار بالا: 40-41°C 🔥
  • فارنژیت شدید: اریتم، احتقان، ادم
  • درد حلق
نکته مهم: عدم وجود علائم ویرال (کوریزا، آبریزش بینی، کنژکتیویت، سرفه، اشک‌ریزش)
1-2

ظهور راش (1-2 روز بعد)

  • اریتم منتشر در سراسر بدن
  • برجسته و قابل لمس (حالت پوست مرغی)
  • بدون خارش
  • تب و راش همزمان هستند
4-5

مرحله بهبودی

  • راش شروع به محو شدن می‌کند
  • پوسته‌ریزی شدید بعد از راش
7

پایان بیماری (حدود یک هفته)

بهبودی کامل با درمان مناسب

ویژگی‌های راش

ویژگی توضیحات
زمان ظهور 1-2 روز بعد از شروع تب و فارنژیت
ماهیت اریتم منتشر، برجسته و قابل لمس (Sandpaper rash)
شکل حالت پوست مرغی
مدت 4-5 روز
خارش بدون خارش ❌
بعد از راش پوسته‌ریزی شدید (Desquamation)

💡 تفاوت کلیدی با Roseola

مخملک: تب + راش همزمان ✅

Roseola: ابتدا تب، بعد راش (بعد از قطع تب)

🚨 نکته امتحانی مهم: در مخملک علائم ویرال (کوریزا، آبریزش بینی، کنژکتیویت، سرفه) وجود ندارد. این نکته برای تشخیص افتراقی بسیار مهم است.

🔍 یافته‌های معاینه فیزیکی

علائم کلاسیک

نمای کلی یافته‌های فیزیکی

🎯 زبان توت فرنگی

Strawberry Tongue

زبان قرمز و سفید

علامت کلاسیک
😊 صورت

اریتم صورت و لب

+ دور لب رنگ پریده

Circumoral Pallor
💪 چین‌های پوست

Pastia Lines

خطوط قرمز در چین آرنج

علامت اختصاصی
🔴 شکم

Miliary Sudamina

چند وزیکول بین ناف و پوبیس

نشانه تشخیصی

جدول کامل علائم فیزیکی

علامت نام لاتین توضیحات اهمیت
زبان توت فرنگی Strawberry Tongue زبان قرمز و سفید رنگ بسیار مهم
اریتم صورت Facial Erythema قرمزی صورت و لب‌ها مهم
دور لب رنگ پریده Circumoral Pallor رنگ پریدگی اطراف دهان تشخیصی
خطوط پاستیا Pastia Lines خطوط قرمز در چین‌های پوستی (آرنج) اختصاصی
میلیاری سودامینا Miliary Sudamina چند وزیکول در ناحیه تحتانی شکم (بین ناف و پوبیس) نشانه کمکی
آدنوپاتی Lymphadenopathy بزرگی غدد لنفاوی (دو طرفه) مهم

لنفادنوپاتی

آدنوپاتی دوطرفه شایع است

حتی ممکن است به صورت آدنیت مزانتریک نیز باشد

💡 Mnemonic برای علائم کلاسیک مخملک

S-C-A-R-L-E-T

  • Strawberry tongue (زبان توت فرنگی)
  • Circumoral pallor (دور لب رنگ پریده)
  • Adenopathy (آدنوپاتی)
  • Rash (راش منتشر)
  • Lines of Pastia (خطوط پاستیا)
  • Erythema (اریتم صورت)
  • Toxin-mediated (توکسین باکتری)

⚠️ عوارض مخملک

⚡ عوارض حاد (Acute)

  • آبسه حلق (Throat Abscess)
  • آبسه لوزه (Tonsillar Abscess)
  • آبسه رتروفارنکس (Retropharyngeal Abscess)
  • آبسه لترال فارنکس (Lateral Pharyngeal Abscess)
  • پنومونی (Pneumonia)
  • اوتیت (Otitis Media)
  • سینوزیت (Sinusitis)

⏰ عوارض تاخیری (Delayed)

🫀 تب روماتیسمی (Rheumatic Fever)

زمان: 1-2 هفته بعد از مخملک

قابل پیشگیری: ✅ بله

با درمان سریع و کامل می‌توان پیشگیری کرد

🔴 گلومرولونفریت پس از استرپتوکوک (PSGN)

زمان: فقط تاخیری

قابل پیشگیری: ❌ خیر

احتمال آن هیچگاه صفر نمی‌شود

جدول مقایسه عوارض تاخیری

عارضه زمان بروز قابل پیشگیری نکته مهم
تب روماتیسمی 1-2 هفته ✅ بله هر چه سریع‌تر درمان شود، می‌توان پیشگیری کرد
PSGN تاخیری ❌ خیر احتمال هیچگاه صفر نمی‌شود
🚨 نکته کلیدی امتحانی:
  • تب روماتیسمی: قابل پیشگیری با درمان سریع ✅
  • PSGN: غیرقابل پیشگیری، احتمال همیشه وجود دارد ❌

🔬 تشخیص آزمایشگاهی

تشخیص بالینی

تشخیص بالینی: مشاهده علائم بالینی و رد سایر علل تب و راش

آزمایشات عمومی

آزمایش یافته تفسیر
WBC لکوسیتوز ⬆️ افزایش گلبول‌های سفید
Neutrophil بالا ⬆️ عفونت باکتریایی
ESR بالا ⬆️ التهاب حاد
CRP بالا ⬆️ واکنش فاز حاد

آزمایشات اختصاصی (برای مخملک حلقی)

🧪 کشت حلق

نتیجه: مثبت

رشد استرپتوکوک گروه A

تایید قطعی

📊 ASO (Anti-Streptolysin O)

سطح: بالا ⬆️

نشان‌دهنده عفونت اخیر استرپتوکوکی

تایید کننده

تفاوت نوع حلقی و پوستی در تشخیص

نوع مخملک کشت ASO فصل
حلقی کشت حلق مثبت ASO بالا زمستان
پوستی کشت زخم پوست ممکن است نرمال باشد تابستان

💡 نکته امتحانی

چهار تا "بالا" در آزمایش مخملک:

  • 1️⃣ لکوسیتوز بالا
  • 2️⃣ نوتروفیل بالا
  • 3️⃣ ESR بالا
  • 4️⃣ CRP بالا

🔄 تشخیص افتراقی

مقایسه مخملک با بیماری کاوازاکی

🚨 مهم‌ترین تشخیص افتراقی: بیماری کاوازاکی بسیار شبیه به مخملک است!
ویژگی مخملک (Scarlet Fever) کاوازاکی (Kawasaki)
گروه سنی 5-15 سال زیر 5 سال
پاسخ تب به درمان خوب به آنتی‌بیوتیک پاسخ می‌دهد ✅ مقاوم به درمان ❌
کنژکتیویت ندارد ❌ کنژکتیویت غیر چرکی دارد ✅
آدنوپاتی دو طرفه یک طرفه
زبان توت فرنگی ✅ دارد ✅ دارد
راش ✅ دارد ✅ دارد
عامل استرپتوکوک (باکتریال) ناشناخته (احتمالاً ایمونولوژیک)

نکات کلیدی افتراق مخملک و کاوازاکی

🔵 مخملک

  • سن: 5-15 سال
  • تب: جواب عالی به آنتی‌بیوتیک
  • چشم: بدون کنژکتیویت
  • غدد: آدنوپاتی دوطرفه
  • درمان: پنی‌سیلین

🔴 کاوازاکی

  • سن: زیر 5 سال
  • تب: مقاوم به درمان
  • چشم: کنژکتیویت غیر چرکی
  • غدد: آدنوپاتی یک‌طرفه
  • درمان: IVIG + آسپرین

سایر موارد تشخیص افتراقی

  • راش دارویی (Drug Rash): سابقه مصرف دارو، بدون تب بالا
  • عفونت استافیلوکوکی با توکسین اریتروژن: منبع عفونت پوستی
  • بیماری‌های راش دار ویرال: همراه با علائم ویرال (سرفه، آبریزش بینی)

💡 Mnemonic برای افتراق مخملک و کاوازاکی

"AGE-3C"

  • Age (سن): مخملک 5-15، کاوازاکی <5
  • Conjunctivitis (کنژکتیویت): مخملک ندارد، کاوازاکی دارد
  • Curable fever (تب قابل درمان): مخملک بله، کاوازاکی خیر
  • Cervical nodes (غدد گردن): مخملک دوطرفه، کاوازاکی یک‌طرفه

💊 درمان مخملک

پروتکل درمانی

داروی انتخابی: پنی‌سیلین (Penicillin)

دوز پنی‌سیلین بنزاتین (IM)

وزن بیمار دوز راه تجویز
کمتر از 27 کیلوگرم 600,000 واحد تزریق عضلانی یک‌بار
بیشتر از 27 کیلوگرم 1,200,000 واحد تزریق عضلانی یک‌بار

ماشین حساب دوز پنی‌سیلین

محاسبه دوز بر اساس وزن

درمان خوراکی

مدت درمان خوراکی: 10 روز آنتی‌بیوتیک

بیماران آلرژیک به پنی‌سیلین

🔴 اریترومایسین

گزینه اول در حساسیت به پنی‌سیلین

جایگزین اول

🔵 آزیترومایسین

گزینه دوم، راحت‌تر در مصرف

جایگزین دوم

💡 نکته حفظ کردن دوز

"27-6-12"

  • 27 کیلو = نقطه برش
  • زیر 27 = 6 × 100,000 = 600,000
  • بالای 27 = 12 × 100,000 = 1,200,000
⚠️ نکته مهم: درمان سریع می‌تواند از تب روماتیسمی پیشگیری کند، اما نمی‌تواند احتمال PSGN را به صفر برساند.

💉 انواع پنی‌سیلین و فارماکوکینتیک

جدول مقایسه انواع پنی‌سیلین

نوع پنی‌سیلین دوز شروع اثر پیک مدت اثر طبقه
بنزاتین
(Benzathine)
600,000 واحد 12 ساعت 24 ساعت 1 ماه طولانی اثر
پروکائین
(Procaine)
300,000 واحد 4 ساعت 6-8 ساعت 12 ساعت متوسط اثر
کریستال
(Crystal/Aqueous)
300,000 واحد نیم ساعت 2 ساعت 4 ساعت سریع اثر

کاربرد بالینی

🟢 پنی‌سیلین بنزاتین

کاربرد: درمان مخملک، پیشگیری تب روماتیسمی

مزیت: یک دوز کافی است

مدت: تا یک ماه در بدن می‌ماند

🟡 پنی‌سیلین پروکائین

کاربرد: عفونت‌های متوسط

تجویز: دو بار در روز

مدت: 12 ساعت

🔴 پنی‌سیلین کریستال

کاربرد: عفونت‌های حاد و شدید

تجویز: هر 4-6 ساعت

مدت: 4 ساعت (سریع‌ترین)

نمودار زمانی اثر پنی‌سیلین‌ها

کریستال:
4 ساعت
پروکائین:
12 ساعت
بنزاتین:
1 ماه

💡 Mnemonic برای انواع پنی‌سیلین

"B-P-C = Long-Medium-Short"

  • Benzathine = Long (1 month)
  • Procaine = Medium (12 hours)
  • Crystal = Short (4 hours)

🛡️ پیشگیری از عوارض

✅ تب روماتیسمی - قابل پیشگیری

زمان: 1-2 هفته بعد از مخملک

پیشگیری: هر چه سریع‌تر درمان کنیم می‌توانیم پیشگیری کنیم

کلید موفقیت: شروع سریع آنتی‌بیوتیک

اقدامات پیشگیری:

  • تشخیص سریع
  • شروع فوری آنتی‌بیوتیک
  • تکمیل کامل دوره درمان
  • پیگیری منظم بیمار

❌ PSGN - غیرقابل پیشگیری

ماهیت: فقط به صورت تاخیری

پیشگیری: نمی‌توان پیشگیری کرد

احتمال: هیچگاه صفر نمی‌شود

نکات مهم:

  • حتی با درمان سریع احتمال وجود دارد
  • مکانیسم ایمنولوژیک
  • نیاز به پایش ادرار
  • اطلاع‌رسانی به والدین

جدول مقایسه عوارض و پیشگیری

عارضه قابل پیشگیری روش پیشگیری احتمال بعد از درمان
تب روماتیسمی ✅ بله درمان سریع و کامل با آنتی‌بیوتیک نزدیک به صفر
PSGN ❌ خیر غیرممکن همیشه وجود دارد
🚨 مهم‌ترین نکته امتحانی:

این تفاوت اساسی بین تب روماتیسمی و PSGN را حتماً به خاطر بسپارید:

  • Rheumatic Fever: با درمان سریع قابل پیشگیری است ✅
  • PSGN: حتی با بهترین درمان، احتمال آن هیچگاه صفر نمی‌شود ❌

📋 خلاصه سریع برای مرور

🦠 عامل

استرپتوکوک بتا همولیتیک گروه A

👥 سن

5-15 سال

🌡️ تب

40-41°C

⏱️ دوره کمون

1-2 روز

🎯 علامت

زبان توت فرنگی

💊 درمان

پنی‌سیلین بنزاتین